C vitamini, B vitaminleri ve potasyum da dahil olmak üzere besin hususları bakımından yüksek olan soğan antioksidanlarla dolu ve sıhhat için değerli faydaları bulunuyor. Lakin bilindiği üzere soğan doğramak bazen meşakkatli. Zira soğan doğrarken gözler yaşarabiliyor, gözlerde yanma yaşanıyor. Tabi ki bu gözyaşları rastgele bir histen kaynaklanmıyor. Bunlar, tahriş edici hususlardan kaynaklı refleks gözyaşları olarak tanımlanıyor. Pekala, soğan keserken gözlerimiz neden yaşarır?
SOĞANIN SAVUNMA MEKANİZMASI
Yer altında yaşayan soğanların doğal ortamı, tarla fareleri üzere kökleri kemirmeyi seven canlılarla dolu. Soğanlar, bu kemirmeye karşı savunma olarak özel bir savunma düzeneği geliştirmiş durumda. Soğanlar yeraltında büyüdüğü için bünyesindeki gaz onlarla beslenmek isteyen canlıları caydırmaya yardımcı oluyor.
Soğanlar, “derileri” açıldığı vakit çeşitli enzimler ve sülfenik asit salgılıyor. Bu bileşikler bir ortaya gelerek, rahatsız edici bir gaz olan propanetyal S-oksidi üretiyor. Propanetyal S-oksit, göz yaşartıcı bir etken olarak göz ile temasa girdiğinde gözyaşı oluşmasına sebep oluyor. Propanetyal S-oksit, göz yuvarlarınızı kaplayan ve koruyan su katmanı ile temasa geçtiğinde sülfirik aside dönüşüyor.
GÖZÜN SAVUNMA ÖZELLİĞİ DEVREYE GİRİYOR
Ancak soğanlar üzere gözlerimizin de kendi savunma düzenekleri da var. Gözdeki hudutlar bir göz yaşartıcı etken belirlediklerinde gözyaşı üreterek bu etkeni gözden uzaklaştırmaya çalışıyor.
BBC’nin ABD’deki Case Western Reserve Üniversitesi’nin araştırmasına dayanan haberine nazaran de soğan doğrarken, gözlerin yaşarmasına direkt olarak üstte bahsettiğimiz kimyasal bileşim neden olmuyor. Zira yeniden üstte bahsettiğimiz üzere kelam konusu gazın gözyaşıyla yansımaya girmesi sonucu sülfürik asit oluşuyor. Ve sülfürik asidin gözü tahrişine karşı bedenin savunma düzeneği devreye giriyor.
BAZI SOĞANLAR DAHA FAZLA GÖZ YAŞARTIR
Tabii ki, muhtemelen bildiğiniz üzere, farklı soğan tipleri farklı tesirlere sahip ve kimileri başkalarına nazaran daha az göz yaşartıyor. En sert kimyasal yansımaları yaratan soğan çeşitleri çok fazla sülfürlü bileşik içerenler oluyor. Bunların ortasında sarı, kırmızı ve beyaz soğanlar bulunuyor. Yeşil soğan üzere daha tatlı çeşitler ekseriyetle daha az sülfüre sahip olduğu için daha az gözyaşı yaratıcı tesire sahip oluyor.
Texas’ta göz tabibi olan Dr. Robert Rosa Jr. de soğan doğrarken gözlerinizin sulanmasına neden olan şeyin gaz olduğunu söylüyor ve ekliyor: Beyaz, sarı ve kırmızı soğanların tümü, bu gazı oluşturmak için gerekli olan soğan enziminin daha yüksek konsantrasyonlarına sahip. Tatlı soğan, yeşil soğan daha düşük konsantrasyonlara sahip. Ayrıyeten, kimi beşerler bu gaza başkalarından daha hassas.
